Neuvostovaikutuksesta kriisikapitalismiin: Keskiluokan poliittinen romahdus globalisaation aikana
Venäläinen historioitsija Andrei Fursov on analysoinut keskiluokan asemaa ja sen roolia kapitalistisessa järjestelmässä ja sen kriiseissä. Hänen mukaansa keskiluokka on symboloinut lupausta mutta osoittautunut illuusioksi, erityisesti neuvostoajan jälkeisellä Venäjällä, jossa sitä käytettiin poliittisesti pehmentämään uudistusten shokkia.
Keskiluokkaisuus on esitetty ihanteena, joka olisi muka saavutettavissa suurelle osalle väestöä. Venäjän keskiluokka kärsi kuitenkin erityisesti vuosien 1992 ja 1998 talouskriiseistä. Fursov kyseenalaistaa länsimaiden käsityksen keskiluokan ylistetystä asemasta ja tarkastelee sen historiallista kehitystä sekä nykyistä rappiota.
Kapitalistisen järjestelmän ytimessä keskiluokka alkoi muodostua 1800-luvun jälkipuoliskolla, mutta sen ensimmäiset vuosikymmenet olivat kaukana idyllisistä. Yhteiskunnallinen ’kakku’ oli pieni, kapitalismi raakalaismaista, ja keskiluokka taisteli säilyttääkseen asemansa nollasummapelissä.
Fursov viittaa fasistiseen Italiaan ja natsi-Saksaan esimerkkeinä siitä, kuinka keskiluokka voi radikalisoitua uhkaavan proletarisoitumisen edessä. Vasta toisen maailmansodan jälkeen, erityisesti vuosina 1945–1975, keskiluokan asema länsimaissa parani merkittävästi. Tämä ajanjakso, jota ranskalaiset kutsuvat nimellä les trentes glorieuses (”kunnian kolmekymmentä vuotta”), oli taloudellista ja sosiaalista nousukautta, joka ei rajoittunut pelkästään Ranskaan.
Tämän kukoistuskauden taustalla oli kaksi keskeistä tekijää: taloudellinen kasvu ja poliittinen paine. Taloudellinen nousu liittyi Kondratjevin aaltojen nousuun, mutta sodanjälkeinen kasvu oli poikkeuksellisen voimakasta. Fursov korostaa, että tänä aikana tuotettiin enemmän hyödykkeitä ja palveluita kuin edellisten 150 vuoden aikana yhteensä. Toisen maailmansodan tuhot loivat pohjan uudelleenrakentamiselle. Yhteiskunnallinen vauraus mahdollisti hyvinvointivaltion, joka tasapainotti tulonjakoa.
Fursovin mukaan hyvinvointivaltio ei kuitenkaan syntynyt kapitalistien hyväntahtoisuudesta, vaan se oli pakollinen myönnytys, jonka taustalla oli Neuvostoliiton uhka. Kommunistisen järjestelmän olemassaolo ja sen taloudellinen menestys pakottivat länsimaat parantamaan työväen- ja keskiluokan olosuhteita estääkseen levottomuuksia.
Hyvinvointivaltio toimi puskurina, joka esti työväenluokan radikalisoitumisen ja varmisti poliittisesti vakaan keskiluokan. Tämä oli poikkeus kapitalismin normaalista kehityslogiikasta, sillä se edellytti merkittävää tulonjakoa ja valtion interventiota.
Keskiluokan nousu päättyi 1970-luvun kriiseihin. Talouslama, öljykriisi ja inflaatio heikensivät hyvinvointivaltiota, ja keskiluokan kasvava vaikutusvalta alkoi uhata kapitalistista järjestelmää.
Fursov viittaa Trilateraalisen komission raporttiin Demokratian kriisi (1975), jossa keskiluokan ja työväenluokan poliittista valtaa pidettiin uhkana kapitalistiselle järjestelmälle. Tämä merkitsi kapitalistisen eliitin vastahyökkäystä, joka käynnistyi Thatcherin ja Reaganin markkinoiden vapauttamispolitiikalla 1980-luvulla.
Neuvostoliiton romahdus 1991 oli Fursovin mukaan käännekohta, joka mahdollisti täydellisen hyökkäyksen keskiluokkaa vastaan. Ilman systemaattista sosialistista uhkaa kapitalistisen eliitin ei enää tarvinnut tehdä myönnytyksiä. Globalisaatio muuttui työkaluksi, jolla keskiluokan asemaa heikennettiin sekä länsimaissa että entisissä sosialistimaissa. Fursov korostaa, että entisen itäblokin keskiluokka tuhoutui nopeasti 1990-luvulla, ja samankaltaista kehitystä on tapahtunut myös Latinalaisessa Amerikassa ja Afrikassa.
Nykyisin keskiluokan rappio on maailmanlaajuinen ilmiö, joka liittyy kapitalismin systeemiseen kriisiin. Fursovin mukaan vain 20 % amerikkalaisista on vaurastunut 1970-luvulta lähtien, kun 80 % on köyhtynyt. Hänen analyysinsa mukaan tämä kehitys johtaa yhä jyrkemmän luokkajaon syntyyn, jossa rikas vähemmistö erkaantuu köyhästä enemmistöstä.
Fursovin johtopäätös on karu: keskiluokan kulta-aika oli lyhyt, ja sen uudelleenluominen on nykyisin mahdotonta. Keskiluokkaa koskevat lupaukset ovat joko harhaanjohtavia tai tietoisia valheita, joiden tarkoituksena on ylläpitää poliittista kontrollia. Hänen mukaansa kapitalismin nykyinen kriisi on syventymässä, ja sen seurauksena keskiluokan asema heikkenee entisestään, mikä johtaa yhä epävakaampaan yhteiskuntajärjestykseen.
آندری فورسوف:
چگونه اتحاد جماهیرشوروی بهشت غربی را خلق وجهانی شدن آن را دفن کرد!
آندری فورسوف - ۱۶ مه ۲۰۲۵
"طبقه متوسط " ، این اصطلاح دردوران پس ازفروپاشی شوروی معنایی تقریباً جادویی پیدا کرده است و به عنوان «هویج»ی عمل می‌کند که برای شیرین کردن ضربات شلاق اصلاحات طراحی شده است. این آینده‌ی درخشانی است که استراتژیست‌های سیاسی و ایدئولوگ‌های دنیای شجاع وجدید پساکمونیستی به روس‌ها وعده داده بودند. اشاره شده بود که بخش عمده‌ای ازجمعیت به طبقه متوسط خواهند پیوست؛ حتی نشریاتی - ازنشریات پرزرق وبرق گرفته تا نشریاتی که ادعای تحلیلی بودن دارند - وجود دارند که خود را به عنوان نشریاتی برای وبه نمایندگی ازطبقه متوسط روسیه «جایگاه» می‌دهند. با این حال، درواقعیت معلوم می‌شود که این طبقه، علیرغم آمارخوش‌بینانه درمورد دستمزدها ومصرف، تقریباً نامرئی است. نه، البته، درهرجامعه‌ای یک طبقه متوسط وجود دارد که طبق قانون میانگین‌ها تعیین می‌شود، اما هرطبقه متوسطی، طبقه متوسط نیست. وآنچه می‌توانست به طبقه متوسط درفدراسیون روسیه تبدیل شود، درواقع دوبار - درسال‌های ۱۹۹۲ و ۱۹۹۸ - سرنگون (کشته) شده است. اما غرب هنوزهم اغلب ما را به عنوان بهشتی برای طبقه متوسط به تصویرمی‌کشد. آیا این درست است؟
درهسته نظام سرمایه‌داری، طبقه متوسط درنیمه دوم قرن نوزدهم شروع به شکل‌گیری کرد. با این حال، قرن اول وجود آن را به سختی می‌توان شاد نامید: «کیک اجتماعی» نسبتاً کوچک بود وسرمایه‌داری کاملاً بی‌رحمانه عمل می‌کرد . زندگی نماینده‌ی طبقه‌ی متوسطِ معمولی درکشمکش با هم‌نوعان خود - برای اینکه سقوط نکند، وبا کسانی که ازپایین فشارمی‌آوردند - برای اینکه راهش را به بالا مسدود کنند، سپری می‌شد، زیرا زندگی اجتماعی یک بازی با حاصل جمع صفراست. انقلاب فاشیستی درایتالیا وانقلاب ناسیونال سوسیالیستی در آلمان نشان می‌دهند که چگونه طبقات متوسط می‌توانند درمواجهه با تهدید پرولتاریزه شدن، برای جایگاه خود مبارزه کنند. به تدریج، وضعیت طبقات متوسط غربی بهبود یافت، اما بسیارتدریجی. تغییرات کیفی پس ازجنگ جهانی دوم، درسال‌های ۱۹۴۵-۱۹۷۵ رخ داد. فرانسوی‌ها این دوره را «سی سال باشکوه» می‌نامند، و واقعاً هم همینطوربود، نه تنها درفرانسه، بلکه درسایرکشورهای غربی نیز.
سی سال پس ازجنگ، پیروزی طبقه متوسط وآنچه دولت رفاه نامیده می‌شود (به عبارت دقیق‌تر: «دولت تأمین اجتماعی همگانی») بود. دودلیل اصلی برای این پیروزی وجود دارد: اقتصادی وسیاسی.
سی سال پس از جنگ همزمان با «موج صعودی» چرخه کندراتیف بود، یعنی با ظهورورشد اقتصاد جهانی ازسال ۱۹۴۵ تا ۱۹۶۸-۱۹۷۳. با این حال، این «موج صعودی» به طرزخارق‌العاده‌ای ازتمام دوره‌های قبلی رشد وگسترش اقتصاد جهانی (۱۷۸۰-۱۸۱۵، ۱۸۴۸-۱۸۷۳، ۱۸۹۶-۱۹۲۰) پیشی گرفت« سی سال باشکوه» نتایج بی‌سابقه‌ای را نشان داد: دراین دوره، همان میزان کالا وخدمات تولید شد که در۱۵۰ سال گذشته تولید شده بود. البته یکی ازدلایل آن، ویرانی عظیم درطول جنگ جهانی دوم بود.
"کیک اجتماعی" به شدت افزایش یافته درغرب پس ازجنگ، «صندوقی» را دراختیار کشورهای غربی وکل نظام سرمایه‌داری قرارداد که ازآن، ازنظرتئوری، می‌توانست چیزی به طبقه متوسط داده شود ورفاه آن را افزایش دهد ودلایل اقتصادی برای این امروجود داشت: رفاه، تقاضا را افزایش می‌دهد وبنابراین، توسعه اقتصادی را تحریک می‌کند. با این حال، سرمایه‌داری یک سازمان خیریه نیست وبه سادگی رفاه هیچ‌کس را تأمین نمی‌کند، به‌ویژه برای لایه نسبتاً عظیمی مانند طبقه متوسط «پاشنه آهنین» مجبوربه نرمش شد وبه دنبال بهبود قابل توجه وضعیت طبقه متوسط (و بخشی ازکارگر) رفت؛ شرایط خاصی آن را مجبوربه انجام این کارکرد، و این شرایط نسبت به سرمایه‌داری بیرونی بودند. ما داریم درباره حضوریک اردوگاه سوسیالیستی دردنیای سرمایه‌داری سیستمی صحبت می‌کنیم.
وجود اتحاد جماهیرشوروی، توسعه سریع اقتصادی آن، که حتی درمیان سیاستمداران غربی درنیمه دوم دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ این تصوررا ایجاد می‌کرد که اتحاد جماهیر شوروی ازایالات متحده پیشی خواهد گرفت، سیستم اجتماعی برابری‌طلب آن، ودرنهایت، توانایی حمایت مادی ازجنبش ضد سرمایه‌داری درسراسرجهان، ازجمله احزاب کمونیستی، سوسیالیستی وکارگری درخود غرب (به قول استالین: شکست دادن دشمن درخاک خود)، همه اینها بورژوازی را مجبور کرد تا طبقات کارگرومتوسط خود را آرام کند وآنها را بخرد. ازطبقه کارگر - به طوری که شورش نکند، ازطبقه متوسط - به طوری که علاقه‌مند به انجام وظیفه یک ضربه‌گیر اجتماعی، یک تامپون بین بورژوازی وپرولتاریا باشد.
وسیله‌ی تأمین غذا وآرامش، دولت رفاه شد که ازطریق نظام مالیاتی، بخشی ازبودجه (به طورمطلق، کاملاً قابل توجه) را ازبورژوازی به طبقات متوسط وتا حد کمتری به طبقات کارگرتوزیع مجدد می‌کرد. درنتیجه، تا اواسط دهه ۱۹۶۰ یک طبقه متوسط بزرگ ونسبتاً مرفه درغرب شکل گرفته بود.
البته بورژوازی ازروی مهربانی ودلسوزی سازوکارتوزیع مجدد را فعال نکرد. دولت رفاه انحراف آشکاری ازمنطق توسعه وماهیت سرمایه‌داری است که تنها تا حد کمی می‌توان آن را با دغدغه ایجاد تقاضا ومصرف‌کنندگان محصولات انبوه توضیح داد. نکته اصلی متفاوت است - حضورضدسرمایه‌داری سیستمی (کمونیسم تاریخی) درقالب اتحاد جماهیر شوروی. درطول جنگ سرد، رویارویی جهانی با اتحاد جماهیرشوروی، دربرخورد دوپروژه جهانی، بورژوازی مجبورشد طبقات متوسط وکارگررا تطمیع کند تا آنها را آرام کند (مالیات برسرمایه، حقوق بالا، حقوق بازنشستگی، مزایا وغیره). بنابراین، وجود اتحاد جماهیر شوروی، به عنوان یک نظام ضدسرمایه‌داری، نظام سرمایه‌داری را درهسته خود مجبورکرد تا منطق طبقاتی وسرمایه‌داری را نقض کند ولباس شبه‌سوسیالیستی بپوشد.
دراواسط دهه ۱۹۶۰، طبقه متوسط غربی نه تنها قدرت اقتصادی به دست آورده بود، بلکه به یک نیروی سیاسی جدی تبدیل شده بود و دراحزاب چپ وچپ میانه نمود پیدا می‌کرد، که آنها نیزنمی‌توانستند نگران کننده باشند.
اوایل دهه ۱۹۷۰ ازبسیاری جهات نقطه عطفی بود. اولاً، «موج نزولی» چرخه کندراتیف فروکش کرد، رکود اقتصادی جهانی آغاز شد و این اتفاق به سرعت وبه شدت - با ایالات متحده - رخ داد. در ۱۵ آگوست ۱۹۷۱ (برای اولین بارازسال ۱۸۹۴)، ایالات متحده کسری تجاری را ثبت کرد؛ نیکسون خروج آمریکا ازتوافق‌نامه‌های برتون وودزوپایان مبادله دلارد برابرطلا را اعلام کرد؛ روزبعد تمام بازارهای ارزاروپا تعطیل می‌شوند. درسال ۱۹۷۳، ایالات متحده ارزش دلار را ۱۰ درصد کاهش داد. درهمان سال، بحران نفت آغاز شد وجهان وارد دوران رکود جهانی طولانی مدتی شد. درسال‌های ۱۹۷۵-۱۹۷۶، تورم کل جهان را فرا گرفت. رونق پس ازجنگ به پایان می‌رسد.
دوم، درآغازدهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰، دولت رفاه، با دستگاه بوروکراتیک عظیم خود، به نهایت اثربخشی اداری وسیاسی خود رسید.
درنهایت، سوم ومهم‌ترازهمه، طبقه متوسط متورم به باری بیش ازحد بزرگ برای نظام سرمایه‌داری (حتی درهسته نسبتاً مرفه) تبدیل شده بود، ورکود اقتصادی جهانی، همراه با ناکارآمدی وهزینه‌های دولت رفاه، این وضعیت را بیش از پیش تشدید کرد. اندازه طبقه متوسط، ضرب درسطح رفاه آن، فراترازامکاناتی بود که نظام سرمایه‌داری می‌توانست بدون تغییرات جدی درماهیت خود و بدون توزیع مجدد قابل توجه بیشتربه ضررطبقات بالا فراهم کند.
تهدیدی که نه کمتر، وشاید حتی بیشترازآن بود، آرمان‌های سیاسی طبقه متوسط بود. دراین شرایط، صاحبان نظام سرمایه‌داری عقب‌نشینی را متوقف کردند، تجدید قوا کردند ویک ضدحمله اجتماعی را آغاز کردند. مبنای ایدئولوژیک ونظری این ضدحمله، سند بسیارمهم و رک و پوست‌کنده «بحران دموکراسی» بود که درسال ۱۹۷۵ توسط «سه مرد خردمند» - اس. هانتینگتون، ام. کروزیه و دی. زد - نوشته شد. واتانوکی توسط کمیسیون سه‌جانبه، که درسال ۱۹۷۳ ایجاد شده بود (یک «پشت صحنه» ازنوع جدید، که وظیفه‌اش عمل به عنوان یک «بازرس خوب» برای خفه کردن اتحاد جماهیرشوروی درآغوشش بود)، مأمورشد.
با این حال، تضعیف دموکراسی به نفع نخبگان غربی، کاراجتماعی وسیاسی آسانی نبود. چه کسی ستون فقرات دموکراسی غربی بود که باید تعدیل می‌شد؟ طبقه متوسط وبخش فعال بالایی طبقه کارگر. اولین ضربه علیه آنها وارد شد. درسال ۱۹۷۹ دربریتانیای کبیرودرسال ۱۹۸۱ درایالات متحده، بنیادگرایان بازار، تاچروریگان، به قدرت رسیدند. آنها منعکس کننده تغییرقابل توجهی درچهره اجتماعی خودِ «پاشنه آهنین» هستند: به جای دسته‌های بورژوازی وبوروکراسی «قدیمی»، که با سرمایه‌داری انحصاری دولتی مرتبط بودند، یک جناح جوان وغارتگرازکورپوراتوکراسی، که مستقیماً با شرکت‌های فراملی مرتبط است، می‌آید که ازدهه‌های ١٩٤٠ و ١٩٥٠ برای جایگاهی درآفتاب جنگید وسرانجام به موفقیت دست یافت (تا حد زیادی، این امربا شکست ایالات متحده درویتنام تسهیل شد).
وظایف اصلی اولین رئیس جمهورونخست وزیرازدل شرکت سالاری، برچیدن بخشی ازدولت رفاه وحمله به طبقات متوسط وکارگربود، همان کاری که ریگان وتاچردردهه ۱۹۸۰ انجام دادند. با این حال، تا زمانی که اتحاد جماهیرشوروی وجود داشت، «اربابان حلقه‌ها»ی نظام سرمایه‌داری نمی‌توانستند چنین مسیری را به طورکامل توسعه دهند. ازاین موضوع دونتیجه حاصل می‌شود. اولین مورد، مسیر تضعیف شدید اتحاد جماهیر شوروی است (درسال‌های ۱۹۸۹-۱۹۹۰ این مسیر با مسیری به سوی تجزیه ونابودی اتحاد جماهیر شوروی جایگزین شد)؛ برای این منظور، اتحاد جماهیر شوروی به افغانستان کشانده شد، که به دنبال آن چرخش تند جدیدی در«جنگ سرد» رخ داد. دوم، میل به گرفتن چیزی است که نمی‌توان بلافاصله ازطبقات متوسط مرکز، ازطبقه متوسط حاشیه، سلب کرد وآن را به عنوان یک طبقه نابود کرد. دردهه ۱۹۸۰، اصلاحات ساختاری اقتصادی به رهبری صندوق بین‌المللی پول درآمریکای لاتین تقریباً طبقه متوسط آمریکای لاتین را به طورکامل نابود کرد؛ طبقه متوسط توسعه‌یافته‌ترین کشورهای آفریقا (نیجریه) نیزآسیب دیدند. درآمد حاصل ازسلب مالکیت ازطبقات متوسط پیرامونی به غرب سرازیرمی‌شد و این امرتا حدودی پیشرفت نخبگان به سوی طبقه متوسط غربی را کند می‌کرد.
فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی عاملی را که مانع از حمله همه جانبه "پاشنه آهنین" به هسته طبقه متوسط می شد، ازبین برد - اکنون نیازی به آرام کردن کسی نیست، می توانید هم درعرصه بین المللی (یوگسلاوی، عراق) وهم درداخل کشورمرتکب سرقت شوید. و ابزاری فوق‌العاده پدیدارشده است: جهانی‌سازی به سبک آمریکایی.
با این حال، اولین قربانیان این ابزارسرمایه‌داری متاخر، طبقات متوسط کشورهای سوسیالیستی سابق بودند. اگردرسال ۱۹۸۹ دراروپای شرقی (ازجمله بخش اروپایی اتحاد جماهیرشوروی) ۱۴ میلیون نفرزیرخط فقرزندگی می‌کردند، درسال ۱۹۹۶ این رقم ۱۶۹ میلیون نفر بود. «اصلاحات» طبقه متوسط سابقاً سوسیالیست را زیر تیغ جراحی برد و به سلب مالکیت اولیه از آن تبدیل شد. این امرتا حدودی فشار«پاشنه آهنین» برطبقه متوسط را کاهش داد، اما تنها تا حدی - بورژوازی درحال انتقام گرفتن ازدهه‌ها «رژیم اجتماعی» اجباری دررابطه با توده‌ها بود. این نمادین است که قرن بیستم تاریخی با کتاب «شورش توده‌ها» (۱۹۲۹) نوشته‌ی جی. اورتگا ای گاست آغازشد و با کتاب «شورش نخبگان» نوشته‌ی کی. لاش به پایان رسید.
جهانی شدن به سلاح قدرتمندی ازسوی بالادست‌ها علیه پایین‌دست‌ها وطبقه متوسط تبدیل شده است. تولید علم‌محور، برخلاف تولید صنعتی، به تعداد قابل توجهی ازکارگران وطبقات متوسط نیازندارد وبنابراین، می‌توان نه تنها به دلایل سیاسی، بلکه به دلایل اقتصادی نیزبا آنها بی‌تعارف بود - وای برمغلوب -به لاتین vae victis فرسایش ولایه‌بندی طبقه متوسط که درغرب درحال وقوع است، منجربه ظهوریک ساختاراجتماعی ساده‌شده می‌شود: یک اقلیت ثروتمند، که شامل به اصطلاح «طبقه متوسط جدید» می‌شود، ویک اکثریت فقیر. این موضوع پیش ازاین درنظریه جامعه‌شناختی «۲۰:۸۰» منعکس شده است، که در آن ۲۰ درصد ثروتمند، ۸۰ درصد فقیرهستند و طبقه متوسطی وجود ندارد. البته، این هنوزیک واقعیت نیست، بلکه یک روند است، اما یک روند آشکاروقدرتمند که آمارها حتی در کشورهای ثروتمندی مانند ایالات متحده نیزآن را تأیید می‌کنند. درسال ۲۰۰۵، درمقایسه با سال ۱۹۷۵، تنها ۲۰ درصد ازآمریکایی‌ها شاهد افزایش درآمد خود بودند، درحالی که ۸۰ درصد شاهد کاهش درآمد خود بودند. واضح است که درکشورهای فقیرتراین نسبت دیگر ٢٠:٨٠نیست، بلکه ١٠:٩٠ یا حتی ٥:٩٥ است و روند تجزیه/نابودی خود طبقه متوسط بسیارسریع‌تراست - طبقه متوسط شوروی سابق درعرض ٧-٦ سال نابود شد.
دراینجا لازم است تأکید شود که فروپاشی طبقه متوسط، زوال جایگاه آن، یک فرآیند جهانی است که مشخصه یک جامعه سرمایه‌داری متأخراست که وارد یک بحران سیستماتیک می‌شود. اولین قربانیان این بحران، طبقه متوسط ودولت-ملت درقالب دولت رفاه هستند. از نقطه نظراجتماعی درمقیاس جهانی، ٣٠ سال گذشته را می‌توان به عنوان یک مبارزه اجتماعی بین «بورژوازی جدید» - کورپوراتوکراسی (جامعه‌شناس فرانسوی، د. دوکلو، این لایه را «فوق بورژوازی» یا «کاسموکراسی» می‌نامد و برماهیت انگلی و جهت‌گیری آن به سمت استخراج محصول مازاد دردرجه اول ازطبقه متوسط تأکید می‌کند) وطبقات متوسط، که درآن دومی شکست خورد، ارائه کرد.
زندگی شاد طبقه متوسط غربی، مانند قهرمان داستان همینگوی، فرانسیس مکومبر، بسیارکوتاه ازآب درآمد. درکشورما، گورباچفیسم، و به ویژه یلتسینیسم، ازجمله موارد دیگر، تجلی روسی مبارزه جهانی بودند، جایی که بخشی ازنومنکلاتورا، دراتحاد با جهان جنایتکارو سرمایه خارجی، طبقه متوسط را ازنظراجتماعی شکست دادند، زیرا ابتدا (این جوهره گورباچفیسم بود) مسیردموکراتیزاسیون را به نفع طبقه متوسط مسدود کردند و آن را با آزادسازی جایگزین کردند. یلتسینیسم وظیفه سلب مالکیت اقتصادی را به انجام رساند.
تمام صحبت‌های امروزی درمورد آینده‌ی روشن طبقه‌ی متوسط دراینجا یا درغرب، یا حماقت محض است یا دروغی عمدی و بدبینانه با اهداف سیاسی کاملاً آشکار.
«دوران فوق‌العاده‌ای بود. موسیقی عالی، ماشین‌های عالی، تجهیزات موسیقی جذاب، آزادی سفر به دور دنیا. و اینکه ما در اتحاد جماهیر شوروی چقدر به همه اینها حسادت می‌کردیم. و آنها به چه چیزی تبدیل شدند؟ فکر کردن به آن ترسناک است. چیزی جز پشیمانی برایشان باقی نمانده است.» نیژلاگر
ترجمه ی ماشینی
فورسوف آندری ایلیچ (متولد ۱۹۵۱) مورخ، دانشمند علوم اجتماعی و روزنامه‌نگار مشهورروسی است. درموسسه محافظه‌کاری پویا، او ریاست مرکزروش‌شناسی و اطلاعات را برعهده دارد. مدیرمرکزمطالعات روسیه درموسسه تحقیقات بنیادی وکاربردی دانشگاه علوم انسانی مسکو. عضو آکادمی بین‌المللی علوم (اینسبروک، اتریش). عضو دائم باشگاه ایزبورسک.
